Anowara


Brand
Category: Novel
SKU: MS46891340

270
  • Published by the publisher
  • 99% accurate spelling
  • Quality product

পরিণত বয়সের রচনা আনোয়ারা (১৯১৪) মোহাম্মদ নজিবর রহমানের প্রথম উপন্যাস। একে সামাজিক ও পারিবারিক উপন্যাস বলা হয়েছে হয়তো এই কারণে যে, এতে পরিবারজীবনের একটা আদর্শ খাড়া করা হয়েছে সেইসঙ্গে সমাজ সম্পর্কেও লেখকের অঙ্কিত চিত্রের সঙ্গে তাঁর একটা অভিপ্রায় প্রকাশ পেয়েছে। সতী নারীর আদর্শ জীবন কেমন হওয়া উচিৎ, এতে নজিবর রহমান তাই বলতে চেয়েছেন। সেইসঙ্গে তখনকার বাস্তব অবস্থার সীমাবদ্ধতার মধ্যে প্রেমের উন্মেষ ও তার সার্থকতা ও শিক্ষার অভাব, মিথ্যা কুৎসারটনা, দলাদলি ও চক্রান্ত, হিন্দু-মুসলমান সম্পর্ক, ব্যক্তির আন্তম্ভরিতা প্রভৃতি-তিনি বেশ নৈপুণ্যের সঙ্গে অঙ্কণ করেছেন। মনে হয়, বংশের আভিজাত্যে লেখকের কিছুটা আস্থা ছিল। আর উপদেশদানের প্রবৃত্তি ছিল অত্যন্ত বেশি। এইজন্যে মূল চরিত্র আনোয়ারা অনেকখানি নিষ্প্রাণ হয়েছে, তুলনায় পার্শ্বচরিত্রেরা সজীব। তবে সমগ্র বই থেকে লেখকের যে-অভিপ্রায় বেরিয়ে এসেছে, তা এই যে, বাঙালি মুসলমান যেন শিক্ষাদীক্ষায় অগ্রসর হয়, পরিবারে যেন ইসলামের নির্দেশসম্মত জীবনযাপন-প্রণালি অনুসৃত হয় এবং চাকরির চেয়ে যেন ব্যবসা-বাণিজ্যে তারা অদিকতর মনোনিবেশ করে।

আনোয়ারার একটা সমালোচনা লিখেছিলেন গোলাম মোস্তফা বঙ্গীয় মুলমান-সাহিত্য-পত্রিকায় (বৈশাখ ১৩২৬)। তা থেকে সমকালীন সাহিত্যরুচি সম্পর্কে কিছুটা ধারণা করা যায়। উপন্যাসে আনোয়ারা যখন অজু করতে যায় তখন আনোয়ারার সঙ্গে অদূরে ভেড়ানো নৌকোয় অবস্থানকারী নুরুল ইসলামের প্রথম সাক্ষাৎ হয়। সমালোচক বলেছেন, ‘এরূপ অনাবৃত স্থানে বয়স্কা মুসলমান বালিকা অজু করিতে সঙ্কোচ বোধ করে। যদি না করে, তবে সে বেহায়া। তারপর অন্য এক স্থানেও লেখক এই “আশরাফী” রক্ষা করিতে পারেন নাই। ... সেই যে চারি চক্ষুর সম্মিলন,-তার সঙ্গে সঙ্গেই then and there আনোয়ারার “জ্বর ও শিরঃপীড়ায়” আক্রান্ত হইবার কথা নিতান্তই হালকা এবং আটশূন্য।’ তবে সমালোচকের আপত্তির মূল কারণ হলো : ‘ধর্ম এবং সামাজের দিক দিয়া দেখিতে গেলে ওরূপ পূবর্ববিবাহ-প্রেম আদৌ সমর্থনযোগ্য নহে। উহা পাশ্চাত্য রীতি।’

তারপরও গোলাম মোস্তফা বলেছেন যে উপন্যাসটির ‘দুই এক স্থান Romantic এবং অবাস্তবতা দোষদুষ্ট হইলেও প্লট সম্বন্ধে অনেক বিশেষত্ব ও মৌলিকত্ব আছে। আনোয়ারার চরিত্র মুলসমানী কায়দায় সুন্দররূপে সৃষ্টি করা হইয়াছে।’ সমালোচক একথাও স্বীকার করেছেন যে, ‘আনোয়ারা লেখকের রচনাপদ্ধতি খুব সুন্দর। ভাষার উপর তাঁহার বেশ আধিপত্য আছে। বর্ণনা কৌশলও সুন্দর এবং সরল।’

একান্ত ধর্মীয় মাপকাঠি দিয়ে সাহিত্যবিচারের যে-প্রবণতা, তার থেকে খানিকটা সরে এসে ভাষা-রচনাশৈলী-চরিত্রাঙ্কনের আলোচনা একধরনের সাহিত্যিক প্রাপ্তবয়স্কতার পরিচয় দেয়।

আনোয়ারা বাঙালি মুসলমান সমাজে বিংশ শতাব্দীর প্রথম ভাগে খুব জনপ্রিয় হয়েছিল। শিক্ষিত পরিবারমাত্রেই একসময়ে বইটির স্থান ছিল। লেখকের পক্ষে তা কম শ্লাঘার বিষয় নয়। মনে হয়, বাঙালি মুসলমান পাঠককে উপন্যাসের অনুকূলে আনতে বইটি সাহায্য করেছিল।

তবে নজিবর রহমান নিজেই শেষরক্ষা করেননি। বঙ্গীয় মুলমান-সাহিত্য-পত্রিকায় (কার্তিক ১৩২৮) এম. আনসার আলী লিখেছিলেন: ‘“আনোয়ারাঃ মুসলমান সমাজে বেশ আদর লাভ করিয়াছিল। কিন্তু “প্রেমের সমাধি”তে এই বৃদ্ধ গ্রন্থকারের যে এমন জীবন্ত সমাধি হইবে, তাহা কে জানিত!’ প্রেমের সমাধি রচিত হয়েছিল কিছুটা আনোয়ারার পরিশিষ্ট হিসেবে। তবে তাতে এমনসব অলৌকিক বিষয় লেখক অবতারণা করেছিলেন যে, উপন্যাসের সীমার মধ্যে আর তাকে ধরে রাখা যায়নি।

আনোয়ারা নজিবর রহমানের সেরা লেখা তো বটেই, বিংশ শতাব্দীর সূচনাপর্বের একটি উল্লেখযোগ্য উপন্যাস।
আনিসুজ্জামান, বাংলা বিভাগ
ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়

সাহিত্যকীর্তি গ্রন্থমালা আধুনিক বাংলা কথাসাহিত্যের একটি সিরিজ প্রকাশনা।
ঈশ্বরচন্দ্র বিদ্যাসাগরের হাত ধরেই আধুনিক বাংলা সাহিত্যে আখ্যায়িকার শুরু, এ-কথা বলা যায়। ১৮৫৪ সালে তিনি কবি কালিদাসের অভিজ্ঞানশকুন্তল নাটকের উপাখ্যানভাগ বাংলায় পরিবেশন করেন। এরপর প্রায় শতবর্ষ ধরে বাংলা কথাসাহিত্যের যে-বিকাশ তার শীর্ষস্থানীয় গ্রন্থগুলেকে পাঠকের কাছে একত্রে তুলে দেওয়ার আকাঙ্ক্ষা নিয়েই সিরিজটি পরিকল্পিত হয়েছে।

সারা বিশ্বের বাংলাভাষীদের কাছে সাহিত্যকীর্তি গ্রন্থমালার ২৪টি বই একসঙ্গে পাওয়া অত্যন্ত খুশির বিষয় হবে বলে আমাদের বিশ্বাস। আগামীতেও এরকম কিছু গ্রন্থ পাঠকের হাতে তুলে দিতে পারবো বলে আমরা আশা রাখি।

Vendor Banner
  • 2nd Floor, 22 Segun Bagicha/ dhaka/ dhaka/ bangladesh
  • N/A
  • N/A
  • N/A
  • 759
Visit Store

3.3

Average Rating

66.7%Recommended(2 of 3)
70%
30%
ok
40%
0%
0%

Submit Your Review

Your email address will not be published. Required fields are marked *

1 2 3 4 5
  • Commenter Avatar

    John Doe March 22, 2021 at 1:54 pm

    pellentesque habitant morbi tristique senectus et. In dictum non consectetur a erat. Nunc ultrices eros in cursus turpis massa tincidunt ante in nibh mauris cursus mattis. Cras ornare arcu dui vivamus arcu felis bibendum ut tristique.

  • Commenter Avatar

    John Doe March 22, 2021 at 1:52 pm

    Nullam a magna porttitor, dictum risus nec, faucibus sapien. Ultrices eros in cursus turpis massa tincidunt ante in nibh mauris cursus mattis. Cras ornare arcu dui vivamus arcu felis bibendum ut tristique.

  • Commenter Avatar

    John Doe March 22, 2021 at 1:21 pm

    In fermentum et sollicitudin ac orci phasellus. A condimentum vitae sapien pellentesque habitant morbi tristique senectus et. In dictum non consectetur a erat. Nunc scelerisque viverra mauris in aliquam sem fringilla.

  • Commenter Avatar

    John Doe March 22, 2021 at 1:54 pm

    pellentesque habitant morbi tristique senectus et. In dictum non consectetur a erat. Nunc ultrices eros in cursus turpis massa tincidunt ante in nibh mauris cursus mattis. Cras ornare arcu dui vivamus arcu felis bibendum ut tristique.

  • Commenter Avatar

    John Doe March 22, 2021 at 1:52 pm

    Nullam a magna porttitor, dictum risus nec, faucibus sapien. Ultrices eros in cursus turpis massa tincidunt ante in nibh mauris cursus mattis. Cras ornare arcu dui vivamus arcu felis bibendum ut tristique.

  • Commenter Avatar

    John Doe March 22, 2021 at 1:21 pm

    In fermentum et sollicitudin ac orci phasellus. A condimentum vitae sapien pellentesque habitant morbi tristique senectus et. In dictum non consectetur a erat. Nunc scelerisque viverra mauris in aliquam sem fringilla.

  • Commenter Avatar

    John Doe March 22, 2021 at 1:52 pm

    Nullam a magna porttitor, dictum risus nec, faucibus sapien. Ultrices eros in cursus turpis massa tincidunt ante in nibh mauris cursus mattis. Cras ornare arcu dui vivamus arcu felis bibendum ut tristique.

  • Commenter Avatar

    John Doe March 22, 2021 at 1:54 pm

    pellentesque habitant morbi tristique senectus et. In dictum non consectetur a erat. Nunc ultrices eros in cursus turpis massa tincidunt ante in nibh mauris cursus mattis. Cras ornare arcu dui vivamus arcu felis bibendum ut tristique.